|
|
Tell a Friend About This Web
Site! |
|
| |
|
|
 |
|
W gniewie człowiek z łatwością zdobywa się na czyny, przed którymi wzdragałby się w normalnych warunkach
W ówczesnych stosunkach serbskich oznaczało to osłabienie rosyjskich wpływów kulturalnych, idących poprzez prawosławie, i przybliżenie kultury serbskiej do Zachodu. Zgodnie z teorią Herdera pisał: gdzie mówi się jednym językiem, tam jest jeden naród. W ten sposób zjednoczył na podstawie języka wszystkich Serbów i wyprowadził ich poza granicę zasięgu prawosławia, gdyż gwarą sztokawską mówiono także w katolickiej Chorwacji. W niedalekim już czasie teoria Karadżicia zostanie przyjęta przez twórców ruchu iliryjskiego w Chorwacji. I to właśnie stanie się wielką kartą idei jugosłowiańskiej. Otworzy bowiem drogę do wspólnego języka literackiego serbsko-chorwackiego, w konsekwencji do Jugosławii.
Za przykładem Vuka Karadżicia poszli inni działacze na polu kultury. W jej rozpowszechnianiu wielką rolę odegrała utworzona w 1826 r. Macierz Serbska (Srpska Matica) ze stałą siedzibą w Peszcie. Tam też zaczęło wychodzić czasopismo kulturalno-naukowe „Letopis", a wkrótce i czasopismo polityczne „Srpske Novine", wychodzące w Peszcie w latach 1836—1848 jako kontynuacja dawniejszego czasopisma o tej samej nazwie ukazującego się w Wiedniu. Wykształceni Serbowie z Węgier tworzyli też kadry działaczy kulturalno-oświatowych, a także i administracyjnych w Księstwie Serbskim.
LITERATURA SERBSKA
Do rozbudzenia świadomości narodowej Serbów przyczyniła się w znacznym stopniu literatura. Przez zerwanie z archaiczną pisownią i takimż językiem zbliżyła się ona do mas ludowych, oddziaływała na ich rozwój, czerpiąc jednocześnie wiele z ich dorobku. Z początkiem XIX w. piśmiennictwo serbskie tkwiło jeszcze w języku słowiano-serbskim i chociaż tworzyło wybitne z punktu widzenia rozwoju kultury dzieła literackie, nie było ono jednak dostępne chłopstwu i warstwie mieszczańskiej. Z twórców tego okresu wymienić należy trzy nazwiska:
283
Lukijan Muśicki (1777—1837), archimandryta, biskup, poeta sławiący przeszłość narodu; Sima Milutinović Sarajlija (1791 — 1847), autor Srbijanki (Serbki), epickiego poematu opiewającego powstanie Karadziordzia; Milovan Vidaković (1780—1841), autor poematów epickich i powieści o tematyce historycznej.
Przełom w literaturze serbskiej nastąpił dopiero w połowie XIX w., ściśle w 1847 r., kiedy ukazało się największe dzieło serbskiej literaratury — Górski vijenac (Górski wieniec}. Autorem poematu był Piotr II Petrović Njegoś, władyka czarnogórski (1813—1851). W tym samym 1847 r. wystąpił reformator liryki serbskiej Branko Radićević (1824— 1853). Obaj twórcy należą do późniejszego okresu dziejów serbskich, ale ich wystąpienie wiąże się ściśle z reformami Vuka Karadżicia, które wprowadzili w swej twórczości i o których zwycięstwie w piśmiennictwie serbskim przesądzili.
Piotr (Petar) Petrović Njegoś, władyka czarnogórski, jeden z pierwszych pisarzy Czarnogóry i jednocześnie największy poeta serbski, tworzył swe poematy: Luća mikrokozma (Promień mikrokosmosu. 1845 r.). Górski vijenac (1847) i Sćepan Mali (Szczepan Mały, 1851), na przełomie półwiecza pod wpływem literatury iliryjskiej. Jego twórczość zrodziła się z głębokiego patriotyzmu, umiłowania wolności, serbskości i Słowiańszczyzny. Górski wieniec, udramatyzowany poemat z walk Czarnogórców w XVIII w., jest artystyczną syntezą z życia i obyczajów czarnogórskich. a jednocześnie najbardziej humanistycznym dziełem literatury serbskiej (Barac). Twórczość Njegośa należy do szczytowych osiągnięć serbskiego odrodzenia narodowego. Tym to charakterystyczniej sze. że zrodziła się w zaniedbanej cywilizacyjnie maleńkiej Czarnogórze. O działalności politycznej władyki czarnogórskiego będzie tu jeszcze mowa.
Współcześnie z Njegośem tworzyli Branko Radićević i Jovan Sterija Popović (1806—1856). Pierwszy, rodem z Wojwodiny, wybitny liryk, angażował się żywo po stronie Vuka Karadżicia przeciw jego antagonistom. Wyrazem tego treść wiersza pt. Put (Droga), najbardziej upolitycznionego utworu w jego twórczości. Jovan Popović, powieściopisarz i dramaturg, był jednocześnie działaczem kulturalnym, organizatorem teatru w Belgradzie, twórcą serbskiego towarzystwa oświatowego (Druśtvo srpske slovesnosti) i autorem podręczników szkolnych. W dramatach historycznych przedstawiał ideologię narodową mieszczaństwa serbskiego, a w licznych komediach (Popović był pierwszym komediopisarzem serbskim) piętnował negatywne cechy tej młodej warstwy społecznej. Jego twórczość, podobnie jak Brankovicia i Njegośa, była żywo związana z problematyką serbskiego odrodzenia narodowego.
U SŁOWEŃCÓW
Po likwidacji Ilirii napoleońskiej władze austriackie, wracając do dawnego systemu rządów, zmuszone były jednak zachować niektóre przynajmniej reformy przeprowadzone przez Francuzów. Do takich np. należało zniesienie cechów. Stwarzało to korzystniejsze warunki rozwoju gospodarczego krajów słoweńskich,
284
przynajmniej w porównaniu z Chorwacją, gdzie struktura społeczna i gospodarcza była bardziej zacofana. Ale ludność słoweńska nadal pozostała pod wpływem uprzywilejowanej szlachty, biurokracji i burżuazji obcej narodowo. Słoweńska warstwa mieszczańska była słaba i niezdolna do samodzielnego działania. Stąd pewne cechy konformizmu w życiu społeczno-gospodarczym Słoweńców. Aby istnieć, młoda burżuazja słoweńska podporządkowywała się dyrektywom i celom niemieckiej szlachty i burżuazji. W pewnym stopniu przyczyniał się do tego także i Kościół katolicki, który na ziemiach słoweńskich był ostoją konserwatyzmu i w tym duchu oddziaływał na warstwy ludowe. Z tych względów Słoweńcy, w poczuciu słabości, nie formułowali własnych, narodowych programów politycznych. Nie znaczy to jednak, aby z celów narodowych rezygnowali. Rozbudzone w okresie Oświecenia i rządów francuskich idee narodowe nie dały się już zagłuszyć. Młoda inteligencja słoweńska, nie stawiając żądań politycznych, tym więcej energii poświęciła sprawom kulturalnym i oświatowym.
Podobnie jak u innych narodów południowosłowiańskich,
285
|
| |
|
|