W gniewie człowiek z łatwością zdobywa się na czyny, przed którymi wzdragałby się w normalnych warunkach Zagadnienia og�lne charakteru sprawy. Musi bowiem istnie� element zagraniczny we wskazanym wy�ej znaczeniu. Konieczno�� zastosowania prawa obcego wynika� b�dzie zatem z owego zagranicznego elementu rozstrzyganej sprawy cywilnej. Mi�dzynarodowe post�powanie cywilne okre�li� zatem mo�na jako post�powanie s�dowe w sprawach cywilnych z elementem zagranicznym, tocz�ce si� przed s�dem jednego pa�stwa '. Zanim dojdzie do subsumcji konkretnego stanu faktycznego pod norm� kolizyjn�, s�d musi rozwa�y� liczne zagadnienia nale��ce do polskiego prawa mi�dzynarodowego post�powania cywilnego. Chodzi� b�dzie m.in. o zagadnienie jurysdykcji krajowej, zdolno�� s�dow�, procesow� oraz procesowe uprawnienia cudzoziemc�w i zagranicznych os�b prawnych, zawis�o�� sprawy za granic�, problemy dowodowe, mi�dzynarodow� pomoc prawn� i dor�czenia oraz uznawanie i wykonywanie zagranicznych orzecze�. Ka�de pa�stwo ma w�asne regulacje post�powania w sprawach z elementem zagranicznym. St�d te� okre�lenie �post�powanie mi�dzynarodowe" jest r�wnie myl�ce jak termin �mi�dzynarodowe prawo prywatne". W obu wypadkach istotne s� normy prawne krajowe okre�laj�ce prawo i post�powanie na obszarze jednego pa�stwa. �r�d�em tych norm nie jest zatem regulacja �ponadpa�stwowa", natomiast mi�dzynarodowe jest ich zadanie, chodzi bowiem o stany faktyczne wykraczaj�ce poza obszar jednego pa�stwa2. 2. PRZEDMIOT l ZAKRES MI�DZYNARODOWEGO POST�POWANIA CYWILNEGO Mate�a mi�dzynarodowego post�powania cywilnego obejmuje w pierwszej kolejno�ci rozgraniczenie zakresu dzia�ania s�d�w polskich w sprawach cywilnych w stosunku do s�d�w zagranicznych � jest to problematyka jurysdykcji krajowej. Przedmiotem regulacji s� m.in. ��czniki uzasadniaj�ce jurysdykcj� krajow�, rodzaje jurysdykcji, umowy procesowe dotycz�ce jurysdykcji, zwolnienia od jurysdykcji spowodowane istnieniem immunitet�w oraz konsekwencje zawis�o�ci sprawy w s�dzie zagranicznym. ' Szerzej na temat poj�cia mi�dzynarodowego post�powania cywilnego zob. m.in. E. Riezler, Intemationales Zivilprozessrecht und Prozessuaies Fremdenrecht, Berlin�Tubingen 1949, s. l i n.; I. Szaszy, Intemational Civil Procedur�. A Comparative Study, Budapest 1967, s. 9 i n.; H. Schack, Intemationales Zivilverfahrensrechf, Munchen 1996, s. l i n.; E. Wierzbowski, Mi�dzynarodowy obr�t prawny w sprawach cywilnych. Warszawa 1971, s. 7 i n.; C. Sawicz, Obr�t prawny z zagranic�, Craftsman-Inwest 1991, s. 5 i n. 2 Mi�dzynarodowym prawem procesowym w �cis�ym tego s�owa znaczeniu b�dzie natomiast post�powanie np. przed Trybuna�em Sprawiedliwo�ci w Luksemburgu lub przed innymi s�dami mi�dzynarodowymi. Zob. r�wnie� J. Kolasa, Zarys rozwoju mi�dzynarodowego prawa procesowego, �Przegl�d Prawa i Administracji" Wroc�aw 1987, t. XXII, s. 57 i n. 2. Przedmiot i zakres mi�dzynarodowego post�powania cywilnego 15 Drug� grup� stanowi� swoisto�ci post�powania rozpoznawczego, wywo�ane wyst�puj�cym w sprawie elementem zagranicznym. Chodzi tu przyk�adowo o mi�dzynarodow� pomoc prawn� (dor�czenia za granic� i cudzoziemcom w Polsce, przeprowadzenie dowod�w za granic� i w Polsce na wniosek s�d�w zagranicznych), zagadnienia dowodowe (w szczeg�lno�ci problem prawa w�a�ciwego dla oceny kwestii ci�aru dowodu i wymagania formy dowodu) oraz moc dowodow� zagranicznych dokument�w. Swoisto�ci te odnosz� si� tak�e do stron i uczestnik�w post�powania (zagadnienia zdolno�ci s�dowej i procesowej, zast�pstwa procesowego oraz sytuacji procesowej cudzoziemca). Szczeg�lne miejsce zajmuje problematyka stwierdzania tre�ci i stosowania prawa obcego przez s�d, gdzie powstaje pytanie o charakter norm prawa zagranicznego i spos�b jego traktowania z punktu widzenia regu� dowodzenia w post�powaniu sadowym. Osobn� grup� stanowi� normy odnosz�ce si� do skutk�w procesowych orzecze� i innych akt�w zagranicznych w polskim porz�dku prawnym �jest to problematyka uznania i wykonania orzecze� zagranicznych. W jej ramach okre�la si� zakres orzecze� podlegaj�cych uznaniu lub wykonaniu, warunki uznania lub wykonania oraz tryb post�powania. Do zakresu mi�dzynarodowego post�powania cywilnego nale�y r�wnie� mi�dzynarodowe post�powanie egzekucyjne. W ramach tego post�powania reguluje si� m.in. post�powanie egzekucyjne przeciwko cudzoziemcom i zagranicznym osobom prawnym, egzekucj� ze statku zagranicznego oraz wykonalno�� orzecze� za granic�. Formalnie do zakresu mi�dzynarodowego post�powania cywilnego nale�y r�wnie� mi�dzynarodowy arbitra� handlowy. Przedmiotem regulacji jest tu przyk�adowo umowa o arbitra� (tzw. tradycyjnie zapis na s�d polubowny), wykonanie i uznanie zagranicznych orzecze� arbitra�owych oraz post�powanie o uchylenie orzeczenia arbitra�owego. Problematyka mi�dzynarodowego arbitra�u handlowego sta�a si� jednak w drugiej po�owie XX wieku na tyle specyficzna, �e stanowi ju� przedmiot nie tylko swoistej regulacji, ale tak�e wyodr�bniony przedmiot bada� naukowych. Do mi�dzynarodowego post�powania cywilnego w szerokim znaczeniu zaliczy� mo�na wreszcie regulacje mi�dzynarodowego post�powania upad�o�ciowego. Zar�wno problematyka mi�dzynarodowego post�powania egzekucyjnego, jak i mi�dzynarodowego post�powania upad�o�ciowego nie zosta�a w zasadzie szerzej przedstawiona w pi�miennictwie polskim3 i zagadnienia te ci�gle czekaj� na systematyczne opracowanie. 3 Zob. W. Skierkowska, Mi�dzynarodowe post�powanie cywilne w sprawach alimentacyjnych, Warszawa 1972, s. 171-193; Z. Szczurek, Dochodzenie wierzytelno�ci od wierzycieli zamieszkanych za granic�, Pr. Egz. S�dowej 1993, nr 2. 16 /. Zagadnienia og�lne 3. MI�DZYNARODOWE POST�POWANIE CYWILNE A POST�POWANIE CYWILNE l MI�DZYNARODOWE PRAWO PRYWATNE W ustawodawstwach zagranicznych rzadko instytucje mi�dzynarodowego post�powania cywilnego regulowane s� w jednym akcie prawnym. Z regu�y gdzie indziej zamieszczone s� przepisy dotycz�ce jurysdykcji i uznawania oraz wykonywania zagranicznych orzecze� s�dowych, a gdzie indziej normy odnosz�ce si� do specyfiki spraw z elementem zagranicznym. Cz�sto zagadnienia jurysdykcyjne, dowodzenia tre�ci prawa obcego i uznawania oraz wykonywania orzecze� zagranicznych uregulowane s� w ustawach dotycz�cych mi�dzynarodowego prawa prywatnego. Tak czyni� przyk�adowo: szwajcarska ustawa zwi�zkowa z 18 grudnia 1987 r. o prawie prywatnym mi�dzynarodowym4, w�gierska ustawa o prawie prywatnym mi�dzynarodowym z 13 maja 1979 r. czy w�oska ustawa nr 218 o reformie w�oskiego mi�dzynarodowego prawa prywatnego z 31 maja 1995 roku.