|
|
Tell a Friend About This Web
Site! |
|
| |
|
|
 |
|
W gniewie człowiek z łatwością zdobywa się na czyny, przed którymi wzdragałby się w normalnych warunkach
) Dysonans podecyzyjny może być redukowany na różne sposoby: przez zmianę lub unieważnienia decyzji, wprowadzenie przekonania, że konsekwencje możliwości wybranej i odrzucanej w dużym stopniu się pokrywają (co za różnica - to facet, i ió facet), albo że są nieważne. Najciekawszym następstwem decyzji jest jednak efekt jej zamrożenia, polegający na wzroście subiektywnej atrakcyjności opcji
(4)'zgodność
przyjętej, a spadku atrakcyjności opcji od--rzuconej* Empirycznie wykazały to klasy-'" czne badania Jacka Brehma (1956) i Andrzeja Matewskiego (1962), w których ludzie oceniali jakieś przedmioty, np. płyty gramofonowe, porządkując je od najbardziej do najmniej lubianej. Jako rekompensatę za udział w badaniu otrzymywali jedną z płyt, wybierając ją spośród dwóch przedstawionych im możliwości. Na zakończenie raz jeszcze oceniali płyty. Zgo-
dnie z oczekiwaniami okazało się, że ocena płyty wybranej wzrosła, zaś odrzuconej '- spadła (zamrożenie decyzji). Jednak działo się tak tylko wtedy, gdy wybór dokonywany był między płytami o bardzo zbliżonej atrakcyjności początkowej (między trzecią i czwartą we własnej hierarchii każdego badanego). Zmiany te nie poją-iwify się u badanych wybierających między płytą o bardzo dużej i bardzo matej atrakcyjności początkowej. Po prostu nie przeżywali oni dysonansu, tak jak nie przeżywalibyśmy niczego (poza ulgą) po dokonaniu wyboru między lipcowymi wakacjami na Teneryfie, a listopadowym urlopem w Mławie.
Badania Malewskiego pokazały jednak wśżne ograniczenie tych prawidłowości -wystąpiły one mianowicie jedynie u badanych o wysokiej samoocenie. Rozumował, że jedynie u takich osób informacje o wadach opcji wybranej i zaletach od' rzuconej rodzą rzeczywisty dysonans. W przypadku osób o samoocenie niskiej, t informacja o dokonaniu złego wyboru jest W istocie zgodna z ich złym mniemaniem ó Sobie, na zasadzie "ach, raz jeszcze popełniłem głupstwo". Później wielu autorów wskazywało na uwikłanie samooceny; .w procesy powstawania i redukcji dysonansu - np. Elliot Aronson (1969; 2000) jest od dawna zwolennikiem poglądu, że dysonans powstaje jedynie wtedy, kiedy niezgodność jest ciosem dla samooceny człowieka. Można to uznać za pewną kon-, kretyzację tezy Festingera, że niezgodność wywołuje tym większy dysonans, im ważniejszej sprawy dotyczy, a dla ludzi naszej kultury nie ma ważniejszej sprawy
Podstawowe pojęcia
• analiza archiwalna
• badania eksploracyjne
• badania korelacyjne
• badania podstawowe
• badania weryfikacyjne
• błąd próby
• dysonans poznawczy
• eksperyment
od ich własnego ja i dobrego mniemania o sobie. Za tezą, iż redukcja dysonansu jest w istocie obroną samooceny przemawia także zanikanie podysonansowej zmiany postaw, jeżeli bezpośrednio przed zachowaniem sprzecznym z postawą ludzie mają okazję podbudować dobre mniemanie o sobie w jakiś inny sposób (Steele, Uh, 1983), o czym mowa dokładniej w rozdz. 4.2,3-
Teoria dysonansu zainspirowała setki badań empirycznych o niebanalnych wynikach i wiele różnychi wałków myślenia przewijających się w następnych rozdziałach tej książki, jak tendencyjne przetwarzanie informacji, uzasadnianie wysiłku czy mechanizm zaangażowania w działanie. Jej słabością była początkowo nieprecyzyjna definicja podstawowego terminu "niezgodność psychologiczna". Wiadomo, że ńle musi ona oznaczać sprzeczności logicznej, jednak czym jest niezgodność psychologiczna nie będąca sprzecznością logiczną?
Współcześnie większość, badaczy przychyla się do poglądu, że jest to sytuacja, kiedy człowiek ma na temat tej samej sprawy przekonania, które prowadżĄ do wzajemnie sprzecznych ocen i działań. Drugą słabością teorii był i pozostaje brak precyzji w przewidywaniu, któfe z dwóch tub więcej sprzecznych przekonań uleganie zmianie. Sam Festinger uważał, że zmianie ulega ten z elementów, który przejawia mniejszy opór na zmianę, co jest każdorazowo uzależnione od aktualnego kontekstu niezgodności. Brzmi to jednak nieco tautologicznie, a problem pozostaje jak na razie nierozwiązany.,,
55
warunkowanie klasyczne warunkowanie sprawcze wpływ społeczny wymuszona zgoda zamrożenie decyzji zmienna
zmienna niezależna zmienna zależna
nagroda
obiektywizm pomiaru
randomizacja
sędziowie kompetentni
sprawdzenie trafności manipulacji
trafność
trafność wewnętrzna badania
trafność zewnętrzna badania
Literatura zalecana
Aronson E. (2000). Człowiek - istota społeczna (przekł. J. Radzicki) (wyd. 2). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Aronson E. (red.), (2001). Człowiek - istota społeczna. Wybór tekstów (przekł. J. Radzicki i in.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Aronson E., Wieczorkowska G. (2001). Kontrola naszych myśli i uczuć. Warszawa: Jacek Santorski & Co.
|
| |
|
|